Φιλοξενώ μια σειρά άρθρων του Χρήστου Καρακέπελη, με αφορμή την συνέντευξή του στην εκπομπή μου, Doc Stories, στη συχνότητα του KOSMOS 93.6, το Σάββατο 26 Μαΐου 2012.
Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ, του Χρήστου Καρακέπελη
Το φαινόμενο της τηλεοπτικοποίηση της κινηματογραφικής γραφής τα τελευταία χρόνια αλλάζει την υφή τόσο των fiction ταινιών όσο και των ντοκιμαντέρ. Μιλώντας ειδικά για το ντοκιμαντέρ, θέση μου είναι πως τα τηλεοπτικά μεγέθη έχουν επιβληθεί σε παραγωγούς και δημιουργούς του σινεμά, μειώνοντας όχι μόνο το κόστος παραγωγής, αλλά κυρίως την εμβάθυνση στην πραγματικότητα, εμβάθυνση που μόνο το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ πάντα κάλυπτε και θα καλύπτει σε αντιδιαστολή με τον μαζικό χαρακτήρα της τηλεόρασης.
Κλειδί σε όλη αυτή την συζήτηση θεωρώ πως είναι το στάδιο της προ-παραγωγής, ένα στάδιο που δυστυχώς δεν υπάρχει επισήμως πουθενά και για κανέναν, δεν αποτιμάται σε κανένα προυπολογισμό και καμμία χτηματοδότηση, παρά υπάρχει μόνο στη ζωή του δημιουργού και στην αθέατη δουλειά με το θέμα του. Δουλειά που συνήθως απαιτεί χρόνια έρευνας, σκέψης, επαφής. Αυτό το κρίσιμο στάδιο όχι μόνο δεν διευκολύνεται από την ψηφιακή τεχνολογία,αλλά τείνει να εξαλειφθεί ,καθώς η ευκολία της ψηφιακής καταγραφής ,οδηγεί στην πρόωρη οπτικοποίηση ακόμα και αυτού του σταδίου. Η περίοδος αυτή κατά την γνώμη μου, πρέπει να παραμείνει μια ''μυστική'' σχέση του δημιουργού με το θέμα, μια σχέση χωρίς εικόνα πριν τα πράγματα ωριμάσουν. Η εσωτερική αυτή δουλειά η οποία δείχνει και την διαφορά ανάμεσα σε αυτά που ονομάζω «ρεπορτάζ μεγάλου μήκους» και στο ντοκιμαντέρ. Αυτό που για τον σκηνοθέτη ενός κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ δεν είναι παρά το στάδιο της επαφής του και της γνωριμίας του με το θέμα, η έρευνα δηλαδή, για ένα ρεπορτάζ είναι το ίδιο το τελικό αποτέλεσμα.
Το γραμμένο σενάριο ενός ντοκιμαντέρ αφορά μόνο τον αποδέκτη χρηματοδότησης, γράφεται μόνο για να συμπληρωθεί ο λογαριασμός του budget. Γιατί δεν μπορεί να γραφτεί σενάριο ντοκιμαντέρ που να αφορά ανθρώπους στην καθημερινή ζωή σε πραγματικό χρόνο. Όμως το σενάριο ενός ντοκιμαντέρ βρίσκεται στο μυαλό του σκηνοθέτη,σε επίπεδο δομής από τα πριν. Κατά την διάρκεια της έρευνας προκύπτουν οι ζωογόνες πληροφορίες, αισθήσεις και τα γεγονότα που καθορίζουν αυτό που θα κινηματογραφηθεί μετά από πολύ σκέψη. Η έρευνα εκ του σύνεγγυς είναι το σημαντικότερο βήμα δημιουργίας. Ο βιωμένος χρόνος της σχέσης με τα πρόσωπα και τους χώρους σ ένα βάθος χρόνου σε βοηθάει να είσαι συνέχεια μέσα στην κατάσταση. Δεν πρέπει να αφεθείς να σε εμπνέει το πρώτο τυχαίο κλισέ που θα βρεθεί μπροστά σου, όπως στο ρεπορτάζ που έχει στόχο τον εντυπωσιασμό.
Ζητούμενο δεν είναι οι πληροφορίες που συλλέγουμε,αυτές αφορούν μόνο το μυαλό μας και δεν πρέπει να καταλήξουν τελικά μέσα στην ταινία. Όλες αυτές οι γνώσεις ,οι σκέψεις,οι αισθήσεις σε βοηθούν ώστε να είσαι έτοιμος ενστικτωδώς για να ξεκινήσεις το γύρισμα. Μπορεί να ξεκινήσεις στο στάδιο της προετοιμασίας μ ένα πρόσωπο και σταδιακά να αντιληφθείς , πως δίπλα σου υπάρχει κάποιο άλλο πρόσωπο που σε έλκει μαγνητικά με μια ξεχωριστή δύναμη , και αυτό να αποτελέσει τελικά έναν από τους '' ήρωες'' της ταινίας σου.
Στο ντοκιμαντέρ δεν μπορείς να οργανώσεις τις καταστάσεις μέσα στην πραγματικότητα όπως στο fiction. Πρέπει να τις αναγνωρίσεις και να τις εντοπίσεις στο στάδιο της βιωμένης έρευνας με την ομάδα σου, πρέπει να δημιουργηθεί μια μαγιά , μια χημεία. Αλλά και όταν στοιχειωδώς χρειάζεται να οργανωθεί η πραγματικότητα , να ΄΄σκηνοθετηθεί '' δηλαδή , δεν ζητάς από τους ανθρώπους, να κάνουν κάτι που δεν θα έκαναν ούτως η αλλιώς, κάτι που δεν θα έκαναν φυσιολογικά οι ίδιοι, 'όπως το να επαναλάβουν μια κίνηση την ώρα της δουλειάς τους ..Και πάλι όμως δεν θα το έλεγα αυτό σκηνοθεσία, δεν το θεωρώ αμαρτία .
Ούτε όταν κάποια στιγμή χρειαστεί να ζητήσουμε την βοήθεια τεχνικού φωτισμού η ιδιαίτερων μικροφώνων προκειμένου να υπάρχει ένας αισθητικά σωστός τρόπος καταγραφής της ηχητικής πραγματικότητας. .Θα έλεγα πως από την πλευρά της σκηνοθεσίας παραμένεις ένας οξυδερκής παρατηρητής με απαιτητικά επαγγελματική χρήση της οπτικοακουστικής γλώσσας..
Στην δική μου περίπτωση και στο'' Σπίτι του Κάιν'' άλλα και στην ''Πρώτη ύλη ''που ολοκληρώνω τώρα δούλεψα κυρίως με format super 16mm,σ ένα μικρό μέρος μόνο στην τελευταία μου δουλειά δούλεψα και με μια Sony cine Alta HD 1920-1080 p. Δεν θεωρώ ότι η ψηφιακή τεχνολογία είναι τόσο ευέλικτη και τόσο φτηνή τελικά, μέσα από τα transfer που αναγκαστικά προκύπτουν. Στο ψηφιακό format χρειάζεται να κάνεις αρκετά settings για να έχεις μια σωστή εικόνα, ενώ αντίθετα με ένα φωτόμετρο κάνεις γρήγορα γύρισμα
Το βίντεο με την αμεσότητα χρήσης που επιβάλει μέσα από αυτή την ευκολία του rec - pause μας έχει πολλές φορές φορτώσει με μπόλικη προχειρότητα και ασχήμια. Δηλαδή η ευκολία που προσφέρει η ψηφιακή κάμερα οδηγεί τον ντοκιμαντερίστα να κινηματογραφεί ατελείωτες ώρες, χωρίς να επιλέγει προσεκτικά τις εικόνες και τα θέματα που τραβάει, ελπίζοντας στο τέλος, ότι όλο αυτό το άναρχο και πληθωρικό υλικό μπορεί να αποτελέσει μια ταινία. Αντίθετα εγώ πιστεύω πως πρέπει να κινηματογραφούμε περιορισμένα, συγκεκριμένα, με ακρίβεια και αυστηρότητα.
Πρέπει όταν θέλουμε να παρουσιάσουμε κάτι, και συμβαίνει κάτι στο οπτικό μας πεδίο, να γνωρίζουμε εάν αυτό μπορεί να ανήκει μέσα στην ταινία μας η όχι . Ακόμα και αν αυτό το κάτι είναι απρόσμενα ακραίο, όπως ένα ατύχημα, δεν πρέπει να το κινηματογραφήσουμε εφόσον δεν αφορά το θέμα μας, πρέπει να είμαστε πειθαρχημένοι μέσα στις συντεταγμένες του θέματός μας.
Αν και η ποιότητα της ψηφιακής κάμερας βελτιώνεται συνεχώς, μέσα από το HD, νομίζω πως τα πράγματα είναι πολύ πιο απαιτητικά από το να χρησιμοποιείς μια μικρή κάμερα. Ο τρόπος που χρησιμοποιείται ακόμα στο ντοκιμαντέρ είναι προβληματικός εκτός από κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις. Στην ψηφιακή εικόνα κυριαρχεί ακόμα η καταγραφή , σαν στο video να απουσιάζει μια αισθητική μνήμη, 'όλα είναι ακόμα illustration ψυχρά και χωρίς πλαστικότητα. Μπορεί βέβαια όλο αυτό να αλλάξει και να οδηγήσει σε κάτι καινούργιο.