ΚΟΙΝΩΝIA ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ, του Χρήστου Καρακέπελη

Για μένα  η ηθική στάση δημιουργείται από τον χρόνο που αφιερώνεις για να συναντηθείς με το θέμα σου. Ο φυσικός ρυθμός της ζωής, ο  χρόνος που χρειάζονται οι άνθρωποι για να εκτεθούν αδύναμοι μπροστά σε μια κάμερα και ένα μικρόφωνο. Για να μπορέσει να διαρραγεί η φαινομενική πραγματικότητα που εντυπωσιάζει και  να αναδειχθεί αυτή η υπόγεια ζωή που φωλιάζει δειλά. Πάντα πίστευα ότι αυτός ο τρόπος να εκτίθεσαι έχει έναν ηρωικό χαρακτήρα. Το ντοκιμαντέρ απαιτεί κατανόηση ζωής, και αυτό μαθαίνεται μόνο μέσα από την άσκηση της σχέσης σου με την πραγματικότητα που σου αντιστέκεται.

H σχέση χτίζεται πριν από τα γυρίσματα και δεν πρέπει συνέχεια να ενοχλείς τους ανθρώπους που κινηματογραφείς, και να μιλάς μαζί τους γιατί ήδη έχει κατακτηθεί μια όσμωση. Οι άνθρωποι κουράζονταικαι δεν φαντάζονται "οτι αυτό θα κρατήσει τόσο πολύ". Οι  συνεργάτες σου όμως, είναι αυτοί που γνωρίζουν την διαδικασία του πως γίνεται ένα ντοκιμαντέρ. Έχεις ανάγκη από ευφυείς και ευαίσθητους ανθρώπους, που σέβονται τον κόσμο που έχουν μπροστά τους και μπορούν να καταλάβουν την προσπάθεια που κάνεις. Έτσι και αλλιώς στην δημιουργία ντοκιμαντέρ χρειάζεται μια ολιγομελής ομάδα το πολύ δέκα ανθρώπων. Πρέπει να είσαι ενεργά υπέρ των ανθρώπων που κινηματογραφείς, και όταν προκύπτει μια δυσκολία η κούραση, να μην τους απορρίψεις ούτε εσύ ούτε κάποιος από το συνεργείο. Αυτό μπορί να συμβεί πολύ συχνά σε χώρους άβατους και δύσκολα προσπελάσιμους, όπως είναι ο χώρος και η ανθρωπογεωγραφία μιας φυλακής, η ένας τσιγγάνικος μαχαλάς όπου κινούμαι εγώ. Γιατί με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι που είναι απο την λάθος μεριά είτε από προσωπική  του επιλογή  είτε απο κοινωνικό διαχωρισμό, επειδή αυτοί θέτουν ωμά τα ερωτήματα ποιά είναι η πραγματικότητα.

Το να είσαι καλά προετοιμασμένος σημαίνει ότι αποφεύγεις να παρασυρθείς από το ''θεαματικά'' ενδιαφέρον. Και επειδή έχεις να κάνεις με ανθρώπους που ζουν σε συγκεκριμένες καταστάσεις, πολλές φορές πολύ εύθραυστες, πρέπει να χτίσεις έναν προσωπικό και επαγγελματικό κώδικα δεοντολογίας, ένα ηθικό σύμπαν, πρέπει να γνωρίζεις πού θα σταματήσεις. Εκφράζεσαι αισθητικά χρησιμοποιώντας την αληθινή ζωή των άλλων ανθρώπων, και όχι μια ιστορία που τη υποδύονται ηθοποιοί, μια κατασκευή. Πρέπει λοιπόν να δημιουργήσεις ένα αισθητικό περιβάλλον για να υπάρξουν αυτά τα πρόσωπα. Εσύ  φιλοξενείσαι από το θέμα και όχι το αντίθετο. Αυτό εγείρει ηθικά διλλήματα, που θα πρέπει να έχεις απαντήσει αλλά  και να βρίσκεσαι συνέχεια  σε εγρήγορση σε όλη την διάρκεια των γυρισμάτων. Πρέπει να θέτεις σύνορα για να αποφύγεις την χυδαιότητα του τηλεοπτικού reality και του τρόπου που  ασκείται έλεγχος πάνω στην καθημερινότητα.

Η ψηφιακή τεχνολογία τον τελευταίο καιρό  μας στέλνει το μήνυμα πως '' όλα είναι τώρα εύκολα '', γίνονται γρήγορα , εδώ και τώρα! Όμως το ντοκιμαντέρ δεν είναι ''ρεπορτάζ μεγάλου μήκους '' Δεν έχουμε ανάγκη από πληροφορίες αλλά από αισθήσεις. Σε ένα περιβάλλον όπου όλοι κατασκευάζουν εικόνες και τις στέλνουν κατά πάνω μας τόσο γρήγορα και επιθετικά, έχουμε ανάγκη να συναντηθούμε με εικόνες που χρειάζονται χρόνο για να ''γεννηθούν''.

Σίγουρο όμως είναι, ότι στο χώρο του ντοκιμαντέρ  τον τελευταίο καιρό έχουν συμβεί πολύ περισσότερα απ ότι στον χώρο του fiction. Υπάρχουν περισσότερα στιλ και είδη. Ευτυχώς τα τελευταία είκοσι χρόνια  έρχεται πάλι στο προσκήνιο μια νέα δυναμική γενιά κινηματογραφιστών  στο χώρο του ντοκιμαντέρ, σχεδόν από όλες τις ηπείρους,, η οποία επαναφέρει το ζήτημα της δημιουργικής εγγραφής του πραγματικού, σε αντίθεση με τον συναισθηματισμό της δημοσιογραφικής καταγραφής της τηλεόρασης. Ανάμεσά τους ο Werner Herzog και οι David end Albert Maysles, που συνεχίζουν από την δεκαετία του ’70 αλλά κυρίως δημιουργικά βλέμματα, όπως ο Hubert Sauper, Johan van der Keuken, Kim Longinoto, Pirjio Honkasalo, Barbara Koople, Joe Berlinger, Bruce Sinofski κ .α

Την ίδια περίοδο υπάρχει μια έντονη επιρροή των ταινιών μυθοπλασίας από την γραφή του ντοκιμαντέρ τόσο στο ευρωπαϊκό  κινηματογράφο όσο και στο ανεξάρτητο σινεμά της Αμερικής και της Ασίας. Κυριαρχεί  η εκφραστική οικονομία, η ρεαλιστική διάθεση , και η αισθητική ακρίβεια. Σκεφτείτε την Ροζέτα των Νταρντέν, αν κάποιος θέλει σε είκοσι χρόνια να μάθει για το τέλος της μισθωτής εργασίας, πρέπει να δει αυτή την ταινία. Κάθε κοινωνιολόγος και ιστορικός μπορεί να μάθει από αυτήν περισσότερα από,τι από οποιαδήποτε στατιστική, η τηλεοπτικό  ρεπορτάζ.  Το ίδιο μπορεί κανείς να πει  και για το ντοκιμαντέρ'' Ο Εφιάλτης του Δαρβίνου'' (Darwin's Nightmare) του Χιούμπερτ Σόπερ  (Hubert Sauper) '' όπου αποκαλύπτεται απροκάλυπτα  η αποικιοκρατική   σχέση της Αφρικής με τον δυτικό πολιτισμό σ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

Ο κινηματογράφος των αδερφών Νταρντέν, (Υπόσχεση ,Ροζέτα. Το παιδί Ο γιός.) όσο και αυτός του Χάνεκε (72 Συμπτώσεις, Μπενις  βίντεο, Ο Κρυμμένος..), η του Jafar Panahi (Ο κύκλος, Crimson gold ..) αρθρώνει έναν σύγχρονο και απαιτητικό αισθητικό λόγο ,υιοθετώντας ντοκιμαντερίστικες πρακτικές στην διεύθυνση των ηθοποιών, στην χρήση της κάμερας, όσο και στην λειτουργία της ηχητικής μπάντας. Εκφράζει με την αποκαλυπτική αμεσότητα του κοινωνικού ρεαλισμού συναισθήματα και σκέψεις πάνω στην νέα απανθρωποίηση της  Ευρώπης, όπως αυτή αλλάζει μέσα από την νέα ανθρωπογεωγραφία,  με την ύπαρξη των μεταναστών, αλλά και την νέα περιθωριοποίηση και τη φτώχεια. Το ίδιο μπορεί να πει κανείς και για τον ντοκιμαντερίστικο ρεαλισμό  που αποπνέει το αναγεννημένο Ρουμανικό σινεμά του σήμερα, (Η Οδύσσεια του κ Λαζαρέσκου του Cristi Puiu,- 4 μήνες 3 βδομάδες και 2 μέρες του Cristian  Mungiu και 2 μέρες. Αστυνομία Ταυτότητα του Corneliu Parompoiu ...)

Θεωρώ πως είναι  λυτρωτικό να κινηματογραφούμε από την μεριά του καθημερινού ανθρώπου και αυτό αποτελεί ήδη μια θαρραλέα πολιτική πράξη.

Στο ντοκιμαντέρ, η σχέση του με την ζώσα πραγματικότητα και οι αισθητικές αναζητήσεις που κάθε φορά προκύπτουν, έρχονται στο προσκήνιο, όταν η πραγματικότητα παύει να είναι παγιωμένη αλλά ρευστή, όταν αμφισβητείται η κοινωνική της συνοχή και όταν η ζωή νοιώθει την ανάγκη να εκφραστεί πιο άμεσα, πιο σθεναρά, μέσα από την τέχνη, την αλήθεια και  τον πνευματικό της προορισμό.

Χρήστος Καρακέπελης

Σκηνοθέτης

Leave a Reply