Μέσω Skype γνωρίσαμε τον καταπληκτικό Χιλιανό κινηματογραφιστή Πατρίσιο Γκουσμάν σήμερα το πρωί (21-3-2013), στην Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Χθες είδα τη ταινία του για τον Σαλβαδόρ Αλιέντε (Salvador Allende) (2010, 100') στη γεμάτη αίθουσα Παύλος Ζάννας. Σήμερα δεν βλέπω την ώρα για να δω τα Chile Obstinate Memory, του 1997, και Chile, a galaxy of Problems, του 2010. Ο Guzmán έκανε έναν άμεσο, ποιητικό, προσωπικό και δυναμικό κινηματογράφο. Ακολούθησε τον κόσμο που βγήκε στους δρόμους της Χιλής, και με έναν δικό του, καθόλου αντικειμενικό (όπως είπε) τρόπο, κατέγραψε και αφηγείται εδώ και 30 χρόνια την πολιτική ιστορία της χώρας του, της Χιλής.
Απλός, με χιούμορ - κάποια στιγμή έγραψε σε ένα χαρτάκι "MERKEL NO" και το σήκωσε στην κάμερά του - μίλησε για την πολιτική μνήμη, με αφορμή μια ανοιχτή συζήτηση που διοργάνωσε το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με τίτλο Από την μάχη της Χιλής στην Ευρώπη της κρίσης: Λάθη, διδάγματα και ελπίδες. «Η μνήμη, είπε, δεν είναι κάτι αφηρημένο· είναι μια κατάκτηση του σύγχρονου κόσμου. Παλιά κανείς δεν μιλούσε για την οικολογία, τους αυτόχθονες, τα δικαιώματα των γυναικών και των ομοφυλοφύλων. Η μνήμη βοηθάει τα πάντα να λειτουργούν καλύτερα, το κράτος, την υγεία, την παιδεία.»
Κατά τον Patricio Guzmán, «Η Ισπανία είναι ατελής επειδή δεν έχει δουλέψει την ιστορική της μνήμη. Το ντοκιμαντέρ αποτελεί αντιπληροφόρηση, μπορεί ελεύθερα να πει ό,τι δεν μπορεί να πει η τηλεόραση. Ένα ντοκιμαντέρ μπορεί να θίξει τα πάντα - τι κάνει τι δεν κάνει η κυβέρνηση». Μιλούσε φυσικά για τα ντοκιμαντέρ άμεσης κινηματογράφισης, που υπερβαίνουν τα μέσα ενημέρωσης που δεν αγγίζουν ορισμένα θέματα. Όπως για παράδειγμα θέματα ταμπού στην Χιλή, τις εκτρώσεις, την εκκλησία, το ποδόσφαιρο.
Ευτυχώς που στην Αργεντινή όσο και στο Μεξικό και την Χιλή υπάρχουν καμμιά τριανταριά ενεργοί κινηματογραφιστές ντοκιμαντέρ. «Βέβαια, συνέχισε ο Γκουσμάν, πολύ δύσκολα μπορούμε να μάθουμε στην Ελλάδα από την πολιτική ιστορία και την εμπειρία της Χιλής, γιατί δύσκολα αποκτιούνται τέτοιες εμπειρίες. Ο Αλιέντε ανέλαβε την εξουσία μετά από ατελείωτα χρόνια πολιτικής και πολιτιστικής οργάνωσης».
Και συνέχισε: «Κάθε χώρα πρέπει να βρει τον δικό της δρόμο, και οι πολίτες πρέπει, εκτός του να μιλάμε, που είναι σημαντικό, να περάσουμε άμεσα στη δράση.» Δεν μπορείς, κατά τον Γκουσμάν, να κάνεις ντοκιμαντέρ μόνο με καλές προθέσεις. Θέλει δράση, σεκάνς κινηματογραφικές, αλλιώς ο θεατής θα φύγει. Όταν κάνουμε ντοκιμαντέρ δεν αρκεί να αυτοσχεδιάζουμε. Τα ντοκιμαντέρ παρουσιάζουν μια θέση. Αν για παράδειγμα θέλεις να κάνεις μια ταινία για την παιδική ηλικία, δεν αρκεί να πας σε ένα σχολείο ή ένα νηπιαγωγείο να τραβήξεις τα παιδιά, να συνδέσεις τις σκηνές και να βάλεις και μια μουσική. Αν τα κάνεις αυτά, τότε νομίζεις ότι έχεις κάνει μια ταινία αλλά δεν έχεις. Αν αντίθετα πας στο δάσος και βάλεις έκει ένα χαρισματικό παιδάκι και παρατηρήσεις εκεί πώς λειτουργεί, πώς μιλάει με τα έντομα, με τα φυτά, πώς αντιδρά, τότε αποκτά ενδιαφέρον, πετυχαίνεις να συγκινήσεις. Δεν είναι το θέμα λοιπόν που εγγυάται το αποτέλεσμα. Τα ντοκιμαντέρ για τα ανθρώπινα διακαιώματα είναι συνήθως κακές, βαρετές ταινίες. Χρειάζεται δραματική εξέλιξη για να κρατήσεις το ενδιαφέρον του θεατή. Το ντοκιμαντέρ δεν είναι ένα διδακτικό μέσο, είναι ένας έμμεσος τρόπος να μιλάς. Τα εκπαιδευτικού χαρακτήρα ντοκιμαντέρ ανήκουν στον περασμένο αιώνα! Σήμερα είναι ποιητικά, δημιουργικά, προσωπικά. Το καλύτερο ντοκιμαντέρ που έχει δει, είπε ο Guzmán, για το θέμα της μετανάστευσης δεν δείχνει ούτε έναν μετανάστη! Αντίθετα, ασχολείται με εκείνους που μένουν πίσω.
Κάθε κατάσταση θέλει τα δικά της αφηγηματικά μέσα. Γι’ αυτό υπάρχουν και πολλά είδη ντοκιμαντέρ: δημοσιογραφικό, μουσικό, άμεσο, αρχειακό. «Κι αν το ντοκιμαντέρ είναι υποκειμενικό, δεν πειράζει», είπε στο τέλος, «αποτελεί έναν χώρο για στοχασμό».
«Δεν υπήρξα ποτέ αντικειμενικός. Ένα ουδέτερο ντοκιμαντέρ είναι κενό, είναι σαν να βλέπεις τις λήψεις από τις κάμερες ασφαλείας σε μια τράπεζα».
Πολύ καλή η διοργάνωση του Φεστιβάλ! Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τον Patricio Guzmán αναζητήστε τις ταινίες του και την ομώνυμη έκδοση του Φεστιβάλ.