Tag Archives: Journalism

Die DDR ist nicht Kalifornien

Doku über Skater in der DDR

Von Knut Elstermann (Frankfurter Rundschau 1.8.2012)

Marten Persiels dokumentarische Filmerzählung „This Ain't California“ lief als Überraschungshit auf der diesjährigen Berlinale. Er zeigt, wie sich in den 1980ern eine bis heute kaum bekannte Skater-Szene in der DDR etablierte.

Die DDR bemühte sich nach außen hin geradezu verzweifelt um eine Aura des „Weltniveaus“. Sie wollte ganz oben mitspielen, plusterte sich auf und wäre so gern einer der zehn führenden Industriestaaten der Welt gewesen. Manch einer hielt das tatsächlich für die Realität. Nach innen pflegte die DDR allerdings einen piefigen Provinzialismus, in dem schon die Sprache Bastionen gegen die westliche Lebensart bilden sollte.

Der Begriff „geflügelte Jahresendfigur“ für Weihnachtsengel dürfte zwar eine witzige Nachwende-Erfindung sein, aber die „Grillette“ für den Hamburger und die „Ketwurst“ für den Hotdog gab es wirklich. Aus dem schnittigen Skateboard wurde das behäbig klingende „Rollbrett“: eine im Grunde überflüssige Wortschöpfung, denn offiziell existierten diese Geräte in der DDR gar nicht.

This Ain´t California

Der Film „This Ain’t California“ lief als Überraschungshit auf der diesjährigen Berlinale. Er zeigt wie sich in den 1980ern dennoch eine bis heute kaum bekannte, fantasievolle Skater-Szene in der DDR etablierte und wie die rollenden Bretter auch hier sehr viel mehr waren als nur Sportutensilien. Sie wurden zu Symbolen einer autonomen, subversiven Jugendkultur. Bezogen wurden die „Rollbretter“ im besten Fall aus dem Westen. Viele entstanden jedoch in emsiger Heimarbeit, liebevoll aus Holz und Rollschuhen zusammengebastelt und geschraubt. Diese kostbaren Unikate sind eindrucksvolle Zeugnisse ostdeutscher Findigkeit und Improvisationslust.

In „This Ain’t California“ rasen Dirk und Nico auf solchen Brettern durch die Plattenbausiedlungen Magdeburgs, später stößt Denis als Dritter im Freundschaftsbund zu ihnen. Er wird „Panik“ genannt – womit sehr treffend das energiegeladene, unangepasste, anarchische Wesen des jungen Mannes beschrieben ist, der als Abwesender dennoch im Zentrum des Films steht. Er, der jeden Zwang, jede Ordnung, jedes feste System ablehnte, ist als Bundeswehrsoldat beim Afghanistan-Einsatz umgekommen. Sein Begräbnis führt die Gefährten noch einmal zusammen. Sie erinnern sich.

Von Magdeburg aus waren sie einst nach Ost-Berlin gezogen, hatten eine fröhliche Wohngemeinschaft gebildet und die endlosen Leerflächen des Stadtzentrums für ihre Skater-Künste genutzt. Besonders schön zu sehen ist das bei einer rasanten Abfahrt auf den gewaltigen Betonzacken am Eingang des Fernsehturms. Bis zur Euroskate 1988 in Prag, dem ersten Skater-Treffen im Ostblock, führte ihr von der Staatssicherheit beargwöhnter Weg. Kurz vor dem Mauerfall wurde Denis verhaftet.

Der erste Kinofilm des Regisseurs Marten Persiel, der im Westen aufwuchs und selbst jahrelang als Skater unterwegs war, spiegelt das Lebensgefühl junger Leute in der Spätphase der DDR erstaunlich authentisch wider. Sie rieben sich nicht mehr am Staat und dessen ausgehöhlten Idealen; sie ignorierten ihn, so gut es eben ging, und führten in der Nische ihr bewegtes Leben. Sie waren, wie die drei Freunde auf ihren Brettern, immer wendiger und witziger als die schwerfällige Macht.

Diese Jungs führten ein bewegtes Leben in Berlin, Hauptstadt der DDR.

Diese Jungs führten ein bewegtes Leben in Berlin, Hauptstadt der DDR.
Foto: Farbfilm-Verleih

Und so schildert der Film auch keinen verbissenen Kampf gegen den Staat, sondern die Normalität des Alltags, kurioserweise anhand des wirklich nicht alltäglichen Motivs des Skatens. „This Ain’t California“ verteidigt den Wert gelebten Lebens, stemmt sich mit seiner Buntheit und Verspieltheit gegen das übliche Einheitsgrau in der Darstellung von DDR-Verhältnissen und liefert fast nebenbei auch eine melancholische Liebeserklärung an eine relativ unbekümmerte Jugend. Diese Zeit erscheint als eine Art Sehnsuchtsära, welche die Helden dieses Films jedoch ebenso wenig wieder betreten können wie den verschwundenen Schauplatz ihres provokanten Übermutes, die DDR.

„This Ain’t California“ wurde vom Verleih als Dokumentarfilm deklariert. Der Film ist indes ein kleines Wunderwerk der assoziativen Montage, das trotz seiner kleinteiligen Vielfalt nie überladen, beliebig oder verwirrend wirkt, vielmehr schwungvoll den Rhythmus der waghalsigen Skater aufnimmt.

Seltenes Archivmaterial, private Super-8-Aufnahmen und gezeichnete Animationen verbinden sich mit gespielten Szenen – die allerdings nicht als solche gekennzeichnet werden und ein gewisses Unbehagen erzeugen. Nicht nur der angebliche Stasi-Mann sagt eindeutig auswendig gelernte Texte auf. Bei manchen Szenen schimmert die kunstvoll natürliche Inszenierung durch. Und so ist auch der Hauptheld, der im Krieg getötete „Panik“, gar keine wirkliche Person, sondern ein Kompositum aus mehreren Biografien.

Das provoziert grundsätzliche Fragen. Welchen Bildern kann man hier trauen? Während ihres Triumphzugs durch die Festivals räumten die Filmemacher die Fiktionalität ihres Verfahrens scheibchenweise ein. Inzwischen sprechen sie offen von einer „dokumentarischen Erzählung“, was es ganz gut trifft und diesem Film von Beginn an dienlicher gewesen wäre als die Verhüllung der Methode.

Im sehr freien Spiel mit dem dokumentarischen und dem fiktiven Material gelang ja am Ende ein glaubwürdiges Abbild des echten Lebensgefühls in der DDR, das Empfinden persönlicher Freiheit inmitten gesellschaftlicher Begrenzungen. Vielleicht stimmt in diesem Film so gut wie nichts, aber alles ist wahr.

This Ain’t California, Dtl. 2012. Marten Persiel, Drehbuch: Marten Persiel, Ira Wedel, Kamera: Felix Leiberg. 99 Min., Farbe. FSK ab 12.

(Frankfurter Rundschau 1.8.2012)
 

Σκηνοθέτες στον αέρα !

Ραδιοφωνική συνέντευξη της Νόρας Ράλλη με τον Στέλιο Κουλογλου την Κυριακή, 22/04/2012 με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ του Ολιγαρχία .

Ραδιοφωνική συνέντευξη της Νόρας Ράλλη με τον Νίκο Μεγγρέλη 25/4/2012 με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ του Πεθαίνοντας για την αλήθεια.

Ulrich Seidl – ο σύγχρονος ποιητής του κενού, του Χρήστου Καρακέπελη

Φιλοξενώ μια σειρά άρθρων του Χρήστου Καρακέπελη, με αφορμή την συνέντευξή του στην εκπομπή μου, Doc Stories, στη συχνότητα του KOSMOS 93.6, το Σάββατο 26 Μαΐου 2012.

ULRICH SEIDL, του Χρήστου Καρακέπελη.

Το κείμενο περιλαμβάνεται στο βιβλίο για τον Ulrich Seidl, που εκδόθηκε για το αφιέρωμα στο έργο του στο φετινό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Ulrich Seidl - ο σύγχρονος ποιητής του κενού

Είναι η ζωγραφική,  η φωτογραφία,  η λογοτεχνία, η αρχιτεκτονική και  μια  φιλοσοφία της οντολογίας  που αναδύονται  σαν κώδικες κάθε φορά που βλέπω μια ταινία του Ulrich Seidl. Το ότι κοιτώ τελικά ένα κινηματογραφικό έργο προκύπτει σαν εμπειρία  μόνο στο τέλος, όταν όλοι  αυτοί  οι κώδικες αφήνουν τη γεύση μιας ενιαίας γλώσσας.  Τον φαντάζομαι να  τους τοποθετεί  σε πολύ αυστηρά μετρημένες αναλογίες , να δοκιμάζει παραλλαγές αυτών των αναλογιών από τη μια ταινία στην άλλη, άλλοτε να επαναστατεί εναντίον τους, αλλά τελικά πάντα να επιστρέφει σε ένα μαθηματικού τύπου αξίωμα : πως η αυστηρή σύνθεση της πολυπλοκότητας οδηγεί τελικά στο πιο απλό αποτέλεσμα.  Οι ταινίες του είναι απλές.  Εξαιρετικά απλές.  Δεν μου έρχεται στο νου κάποιο κινηματογραφικό ανάλογο όπου ένα τόσο βαρύ διανοητικό φορτίο εκφράζεται με τόση μορφική επιπεδότητα.

Κάδρα και φακοί παραμένουν μόνιμα σχεδόν τα ίδια σε όλο του το έργο.  Η θέση της κάμερας επίσης. Η τοποθέτηση του θέματος εντός του κάδρου γεωμετρικά προσδιορισμένη.  Ο ήχος αφιερωμένος σχεδόν όλος στην ανθρώπινη φωνή. Η ένταση και ο ρυθμός του ανθρώπινου λόγου μονότονα ίδιος παντού.   Τίποτα δεν αλλάζει  τελικά, αλλά όχι μόνο στις ταινίες του.  Ίσως γι’ αυτό κάνει ταινίες. Τόσο βασανιστικά όμοιες ώστε να μας γίνει ίσως κάποτε αφόρητη η ακινησία του κόσμου μας, η παρουσία των ίδιων και των ίδιων πάντα υλικών : της μοναξιάς, του φόβου, του εγκλωβισμού.

Κλεισμένος κι αυτός στο στενάχωρο πια δωμάτιο της σύγχρονης Ευρώπης,  παρατηρεί  τους σύγχρονούς του σαν βιολόγος που προσπαθεί να διατυπώσει τον τύπο του σημερινού ανθρώπου ή σαν ζωγράφος νεκρών φύσεων που επιμένει πως ακόμα και από μια άψυχη υπόσταση μπορεί να αναδυθεί η αλήθεια.  Η επιμονή πάντα ίδια. Και πάνω απ’ όλα ίδια η θαρραλέα συνείδηση της πραγματικότητας : το δωμάτιο είναι κλειστό και η ελευθερία μας μέσα σε αυτό σακατεμένη. Η  σύγχρονη Ευρώπη γερνάει και σαπίζει, πεθαίνει σε γηροκομεία πολυτελείας, βιάζοντας την ίδια στιγμή, αυτό που μπορεί να την αναγεννήσει, τα νιάτα.

Ποιες ταινίες του είναι ντοκιμαντέρ και ποιες μυθοπλασία; Χρειάζεται να ανατρέχεις στη φιλμογραφία του για να είσαι σίγουρος.  Ο Ulrich Seidl δείχνει να περιφρονεί  την επινόηση οποιασδήποτε πραγματικότητας.  Βλέπει γύρω του ένα κοινό για όλους κόσμο, χωρίς διακρίσεις βάρβαρο, χωρίς διακρίσεις ωμό. Πραγματικοί  άνθρωποι ή ηθοποιοί, οι ήρωές του γεμίζουν το ίδιο ανελέητο σκηνικό της ζωής.  Παραμένουν κομπάρσοι  σε ένα χώρο νεκρών κοινωνικών σχέσεων,  ηθικών  απαγορεύσεων, βιοτικής  πίεσης,  lifestyle , πολιτικού συντηρητισμού. Μέσα σε αυτό το χώρο της πραγματικότητας, αυστριακής, ευρωπαϊκής και τελικά δυτικής   αντιλαμβάνεται τα πρόσωπα  σαν Bressοn- ικά μοντέλα.  Μοναχικοί άνθρωποι, οι περισσότεροι μεσήλικες, χοντροί και άσχημοι.  Ή , στο άλλο άκρο: μοντέλα, κούκλες. Μέτρο δεν υπάρχει. Μόνο άκρα. Ή ερωτική ξηρασία ή σαδομαζοχιστικό σεξ.  Ή μοναξιά ή "συμβόλαια" ανθρώπινης επαφής. Άσχημα ή ιδανικά πρόσωπα,  ζαρωμένα ή αλαβάστρινα κορμιά, παραχωρούν τα απόκρυφά τους στις εικόνες με μια αδιαφορία που μαρτυρά την ερήμωση και την απαξία κάθε κυττάρου. Κάνουν ηλιοθεραπεία στις βεράντες τους ,  απολαμβάνοντας την ιδιοκτησία ενός σπιτιού, ενός σκύλου, ή των γυμνασμένων κοιλιακών τους μυών, απαίδευτοι όλοι στην επαφή με «τον άλλο». Όταν αυτή συμβαίνει έχει τελικά κάτι  το ακραίο και παράλογο.

Η πραγματικότητα είναι αυτή που χτυπάει το ίδιο για όλους ταμπούρλο. Το οντολογικό ποτέ δεν αυτονομείται, αλλά ολοκληρώνεται και αποκτά υπόσταση μέσα από το κοινωνικό. Η ύπαρξη έπεται της κοινωνικής επιλογής και προηγείται της μεταφυσικής ουσίας. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κολοσσούς,  τον κατατονικό κόσμο ενός καταναλωτικού πολιτισμού και ένα παραπληγικό χριστιανικό  επέκεινα υπάρχουν μόνο ανήμποροι άνθρωποι.  Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο ίσως η μυθοπλασία να δίνει περισσότερα περιθώρια για κάποια μορφή θετικής προφητείας. Ίσως. Στο "Dog Days", όπως και στο "Import Export" το βλέμμα του σκηνοθέτη υιοθετεί σε κάποια πρόσωπα  μια δειλή ανάγκη συμπάθειας ενάντια  στα άλλα. Ο ίδιος αναφέρει ως επίδραση τον Κασσαβέτη.

Η δύναμη του έργου του  Seidl έγκειται για εμένα στην επανάληψητων μοτίβων, των ηρώων, της αφηγηματικής γλώσσας. Γι' αυτό θεωρώ πως η οργάνωση ενός αφιερώματος σε αυτό το σύνολο ταινιών είναι ο ιδανικός τρόπος για να αισθανθεί κανείς αυτό το κάτι που θέλει ο ίδιος να πει.  Προτείνω στους θεατές να επιδιώξουν να δουν όλες τις ταινίες.  Ο    Seidl είναι ένα άθροισμα και αξίζει να επιχειρήσετε να το βρείτε. Οι ταινίες του περιέχουν κριτική, όχι για ανθρώπινες συμπεριφορές ,αλλά για την ίδια την κοινωνία και τους κανόνες της.

Ελπίζοντας πως θα βοηθήσω λίγο στην επίλυση αυτής της πράξης δίνω μερικά κλειδιά που μπορούν να προετοιμάσουν  το βλέμμα.

Τα μεγάλης διάρκειας μονοπλάνα ενάντια στην αποσπασματικότητα του αναλυτικού decoupage. Μια σταθερή αισθητική επιλογή που γεννά έναν συμπαγή ρεαλισμό.

Μία αίσθηση αυτονομίας και αυτοτέλειας των σκηνών. Παρά το γεγονός ότι ανήκουν στο ίδιο έργο πολλές φορές έχεις την αίσθηση θεατρικών μονόπρακτων που με μια χαλαρή σύνδεση συνέχονται σε μια απλή σύνθεση.

Η αφήγηση σαν μία μόνιμα επεκτεινόμενη ευθεία. Χαρακτήρες – μοναχικότητες, διαδέχονται ο ένας τον άλλον, αυξάνοντας τον αριθμό των προσώπων , πολλαπλασιάζοντας το θέμα. Έχεις την εντύπωση πως η αφήγηση και η εμφάνιση ολοένα νέων χαρακτήρων θα μπορούσε να συνεχίζεται ως το άπειρο.

Οι επιρροές από το ενσταντανέ της φωτογραφίας. Βλέπε Josef  Koudelka στο ντοκιμαντέρ "Loss is to be expected", η Dian  Αrbus  στην γιορτή στον οίκο ευγηρίας (που αν και μέρος του fiction "Import Export" έχει γυριστεί με πραγματικούς τροφίμους και καταγράφεται σαν ένα φοβιστικό καρναβάλι).

Η επιρροή από την Ζωγραφική. H επιρροή του Francis Bacon έντονη στην ταινία "Αnimals Love" αλλά και στο "Friend of Bosoms". Η επιρροή του David  Hackney στο "Dog Days". Ταυτόχρονα όμως και η επιρροή του κλασικισμού ενός jan Vav Eyck.

Η μετωπικότητα & ο περιορισμός. Τα πρόσωπα στέκονται στη μέση το κάδρου κοιτώντας τον κόσμο, την κάμερα. Είναι συνήθως κοιταγμένα ελαφρώς από ψηλά. Καταλαμβάνουν το 1/3 του κάτω μέρους του κάδρου. Τα 2/3 που υπολείπονται είναι ο χώρος.Έτσι πιέζονται προς τα κάτω, "γειώνονται, αναγκάζονται σε μια εξαρτημένη σχέση με τα γήινα παρά με τον "ουρανό""("Models", "Jesus, you Know"). Όταν τα πρόσωπα μέσα στο ίδιο κάδρο είναι δύο τοποθετούνται στις θέσεις πρώτου και δεύτερου πλάνου.  Όταν δε μιλούν κοιτούν το φακό δημιουργώντας μεγάλους νεκρούς χρόνους.  Οι άνθρωποι-αγάλματα του Seilt λένε κατά κανόνα όλη την αλήθεια που ο λόγος τους χειραγωγεί.

H ρόλος της αρχιτεκτονικής. Ο χώρος, εξωτερικός ή εσωτερικός είναι το απόλυτο τεκμήριο του συλλογικού πολιτισμού, αλλά και της κάθε ψυχής που τον κατοικεί.  Είναι ο καθρέφτης κάθε πλάνης και όλων των στερεοτύπων που εκλαϊκεύονται σε "διακόσμηση". Το άπλυτο που βγαίνει στη φόρα.  Σύγχρονα διαμερίσματα με τον μικροαστικό κήπο γκαζόν και την πισίνα  θυμίζουν το Blue Velvet του D.Lynch αλλά και την ζοφερή εκδοχή του Κυρίου Ιλό του Τατί. Συμμετρικά διακοσμημένοι τοίχοι, ηλεκτρικές συσκευές σε παράταξη, και η ακαταστασία εξόριστη από παντού όπως εξόριστη και η αληθινή ζωή.

Μία ευνουχισμένη φύση. Γκαζόν που κουρεύονται, ανθρωποειδή κατοικίδια, ειδυλλιακά τοπία στους τοίχους, ανέραστα ανθρώπινα κορμιά. Η φύση είναι παντού ευνουχισμένη. Στο "Animals Love" πιο φανερά ίσως από κάθε άλλη ταινία. Οι άνθρωποι εκφυλίζουν τα ζώα σε παιδιά, ερωτικούς συντρόφους, φίλους. Τα εκπαιδεύουν, όπως θα ήθελαν να εκπαιδεύσουν όλους του ζωντανούς. Τους επιβάλλουν ένα ψυχωτικό "πασπάτεμα", που δεν θα τολμούσαν να εφαρμόσουν ούτε πάνω στο ίδιο τους το σώμα. Απαιτούν την υπακοή τους , όπως ιδανικά θα την απαιτούσαν απ όλο το σύμπαν γύρω τους.

Το στοιχείο του αταξικού. Δεν υπάρχει κανένα βλέμμα συμπάθειας σε σχέση με την τάξη στην οποία έχουν εκπέσει ή έχουν αναρριχηθεί οι ήρωες. Από το λούμπεν προλεταριάτο μέχρι την εύπορη μεσαία τάξη, ο Ulrich Seidl κοιτά όλους με τον ίδιο τρόπο. Κανείς δεν νικά το κενό. Το κενό του κάδρου πάνω του, το κενό του κόσμου. Αυτό που κοιτάει κυρίως ο Seidl είναι το κενό , είναι ο ποιητής του κενού. Άνθρωποι  που ζουν μέσα στο σκουπιδοτενεκέ του κοινωνικού περιθωρίου, αδυνατούν να εκφέρουν μια εναλλακτική αλήθεια,  είναι κατεστραμμένοι όσο και οι λαϊκοί μικροαστοί αλλά και τα ανδρείκελα της μεσαίας τάξης.

Θα τους δείτε όλους. Να εξανίστανται. Γιατί τους εγκατέλειψε ο σύντροφός τους, γιατί η εγκληματικότητα αυξάνει, γιατί δε βρίσκουν δουλειά, γιατί δεν σέβονται οι γείτονες τις ώρες κοινής ησυχίας, γιατί...   Seidl δεν τους δίνει την απάντηση. Ανθολογεί μόνο την ατέλειωτη σειρά των ανθρώπινων μικρών και μεγάλων αποριών που κατακλύζουν αυτό τον αιώνα. Καμιά τους δε θα απαντηθεί. Γιατί όρος της γνώσης, άβολος αλλά ευτυχώς απόλυτος είναι πρώτα να ζεις και μετά να ξέρεις.

Χρήστος Καρακέπελης

Σκηνοθέτης

Σεπτέμβρης 2011

DocStories, μια εκπομπή αφιερωμένη αποκλειστικά στo ντοκιμαντέρ

Κάθε Σάββατο 15.00-16.00 στον KOSMOS 93.6!

Η εκπομπή DocStories, η πρώτη εκπομπή στο ραδιόφωνο με θέμα τo ντοκιμαντέρ, μεταδίδεται κάθε Σάββατο 15.00-16.00 από τον KOSMOS 93.6 της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Το DocStories είναι μια εκπομπή που υποστηρίζει την δημιουργία, την παραγωγή και την διανομή των ντοκιμαντέρ. Ενημερωθείτε κάθε εβδομάδα για τα ντοκιμαντέρ, για τα πιο σημαντικά από τα 4000 φεστιβάλ που διοργανώνονται κάθε χρόνο στον κόσμο, για τα pitching forums και τα workshops για νέους και παλιούς δημιουργούς. Συνεντεύξεις με καλεσμένους σκηνοθέτες, παραγωγούς, διευθυντές φωτογραφίας, μοντέρ, διοργανωτές φεστιβάλ, και άλλους που εργάζονται στον τομέα που ελληνικά ονομάζουμε ταινίες τεκμηρίωσης. Η μουσική προέρχεται ή εμπνέεται από τις ταινίες ή από τις χώρες που διαδραματίζονται τα ντοκιμαντέρ και τα μέρη από όπου έρχονται οι ειδήσεις. Το DocStories είναι μια εκπομπή αναφοράς για όσους βλέπουν ντοκιμαντέρ, φτιάχνουν ντοκιμαντέρ, ή ονειρεύονται να ασχοληθούν με τα ντοκιμαντέρ. Μια εκπομπή για όλους όσοι αγαπάνε τα ντοκιμαντέρ.

Σάββατο 15.00-16.00 στον KOSMOS 93.6 (στα ερτζιανά, και ζωντανά στο Διαδίκτυο).

Ρεπορτάζ του Al Jazeera English για τα ελληνικά Media

Ενδιαφέρον 8-λεπτο τηλεοπτικό ρεπορτάζ του Al Jazeera English για τα ελληνικά Media και την ανάγκη για εναλλακτικές μορφές πληροφόρησης στη χώρα που γέννησε τη Δημοκρατία.

Τα κατεθυνόμενα Μέσα, το κλείσιμο της Ελευθεροτυπίας, οι απλήρωτοι δημοσιογράφοι του Alter, η δημοσιογραφία, έντυπη και ηλεκτρονική, ως μέρος της ελληνικής κρίσης.

Συμμετέχει ο Άρης Χατζηστεφάνου, που δημιούργησε το crowd-funded ντοκιμαντέρ Debtocracy.

Είναι όντως ανάγκη να δημιουργηθούν εναλλακτικοί τρόποι ενημέρωσης και χρηματοδότησης των Media.

Η κρίση μπορεί να γίνει ευκαιρία για ανέξάρτητη, πλουραλιστική ενημέρωση.

Δείτε το ρεπορτάζ εδώ.